FİLMİN
KİMLİĞİ:
Filmin
Adı: Spoorloos (1988)
Yapım:
Hollanda ve Fransa ortak yapımı bir film
Yönetmen:
George Sluizer
Tür:
Gizem/ Gerilim
Vizyon
Tarihi: 29 Ağustos 1988 / Kanada
Senaryo:
Tim Krabbe, George Sluizer
Müzik:
Henny Vrienten
Yapımcı:
Anne London, George Sluizer
Nam-ı
Diğer: The Vanishing / Kayboluş
Çekilen
Yer: Buitenveldent, Amsterdam, Noord- Holland, Netherlands
Not:
Yönetmen George Sluizer’ım Tim Krabbe’nin romanından aynı yazar ile senaryoyu
uyarlamıştır.
7 ödül
almıştır…
GÖSTERGE ÇÖZÜMLEMESİ
|
|||||
GÖSTERGE
|
İNSANLAR
|
MEKÂNLAR
|
NESNELER
|
DOĞA
|
ZEMİN
|
GÖSTEREN
|
Rex, Saskia,
|
Buitenveldent
|
defter-kronometre
|
kasaba
|
doğal mekan
|
Lemorne ve
|
Amsterdam
|
ses cihazı,bozuk
paralar,aile fotosu
|
toprak
|
||
Diğerleri
|
Noord- Holland
|
eter, mendil,çakmak
|
çekirge
|
||
Netherlands
|
anahtarlık
|
tabut, mezarlık
|
|||
bisiklet, fener,
çekirge
|
|||||
GÖSTERİLEN
|
kişiler arasındaki
|
Az gelişmiş
|
araştırma araçları
|
doğa içinde
|
olaylar bütününde
|
ilişki bağlantıları
|
tatil bölgesi,
|
bilinç kaybına sebep
|
küçük bir alanda
|
filmin can alıcı
|
|
kullanılarak
|
turistlerin yol
|
araçlar
|
gerçekleşen
|
yeri
|
|
kurulan zamansal
|
üzerindeki
|
zaman olarak yarışma
|
olaylar yumağı
|
temel düşünceler
|
|
bağlamlar
|
uğrak yer
|
aracı
|
yumağının merkezi
|
||
konumunda
|
|||||
Bu
filmde göstergeyi 5 grupta toplayabiliriz.
1-İnsanlar:
Rex ve
Saskia, Lemorne ve diğerleridir.
Rex
ve Saskia tatil için yolculuğa çıkan bir çifttir. Yolda benzinleri biter Saskia’nın
rüyası ve fobi krizi burada ortaya çıkar. Rex’in Saskia’nın bu durumu
karşısındaki duyarsızlığı oldukça düşündürücü bir durum… Sonrasında yol üstünde
turistlerin dinlenmek için, ihtiyaçlarını gidermek için durdukları bir benzin
istasyonunda varırlar ve Saskia o mekânda kaybolur.
Saskia’nın
fobilerinin olması ve olayların bu yönde gelişmesi kurguyu güçlendirmiştir.
Özgür bir karakter sergileyen, Saskia tüm duygusal çalkantıları bir yana
oldukça neşeli ve eğlenceli biridir. Yaşadığı olumsuzluk içinden kolaylıkla
sıyrılabilen ve hiç olumsuzluk yaşanmamış gibi yaşamına kaldığı yerden devam
eden bir karakter olarak karşımıza çıkar.
Rex’in
bir dedektif gibi araştırması olayları tekrar gözden geçirmesi, Rex’in
Saskia’nın kayboluşuna olan takıntısının alt yapısını oluşturur. Olaydan hemen
önce ettikleri yeminin ve ağaç dibine gömdükleri paraya göndermeler
yapılmıştır. İki dilek, iki gömülü madeni para filmin ilerleyen kısımlarında
tekrar karşımıza çıkar… Nerde, nasıl gerçekleşmiş olabileceği üzerinde
defalarca sorgulamalarda bulunur. Rex’in penceresinden, olaylar yumağını
izlemeye devam ederiz.
Sonrasında
Lemorne ortaya çıkar ve geçmiş- şimdiki ve gelecek zaman parçaları halinde
olayları yeniden en başından izlemeye başlıyoruz. Kayboluşa kadar ki süreç Lemorne’yi
bu noktaya getiren sebepler ve ön hazırlık için neler yaptığı üzerine filmin
devamını, tamamlayıcı noktalar olarak izliyoruz. Seyirciyi merakla sürükleyen
bir anlatım ile bir solukta izlenmesini sağlıyor.
Lemorne; yaşadığı mekânda kendine kurban
arayan bir sosyapattır. Filmin başında
katilin kimliğinin bilinmesi başlangıçta oldukça sıkıcı bir film izlenimi
yaratsa da; yazarın olaylar yumağı içinde, olaylar örüntüsünü destekler
niteliktedir. Sosyapatın kimliğini ifşa eden parçalara yer vermiş olması, Lemorne’nin
karakter özelliklerini, yaşamıyla ilgili ipuçlarını zaman içinde ortaya
çıkartarak sunan yazar olay içindeki süprizlerle filmin akıcılığını ve
heyecanını yüksek düzeyde tutmayı başarmıştır.
2-Mekân: Buitenveldent yolcuların yol
üzerinde uğradıkları bir kasabadır. Az gelişmiş ve pek fazla insanın yaşamadığı
bir bölgedir. Az sayıda insanın olması; küçük bölgelerde hiçbir şeyin gizli
kalamayacağı gibi bir düşünce biçimini, ya da bu tür bir cinayetin sadece
kalabalık şehirlerde gerçekleşeceği ön yargısını ortadan kaldırıyor yazar.
Diğer Karakterler; Lemorne’nin ailesi, kasaba
halkı, Rex’in sonradan ortaya çıkan kız arkadaşı olarak olaylar içinde kurguyu
güçlendiren ve destekleyen öğelerdir.
3-Nesneler:
Ajanda
ve kronometre ile eterin bayıltma süresini ölçer, ses kaydı ile yabancı dilinin
akıcılığını kazanmaya çalışır.
Bisikletler,
kaybolduktan hemen sonra araç üzerinden gitmiştir. Saskia’nın Rex’i terk ettiği
izlenimi yaratılmaya çalışılmıştır. Rex’in olayların bağlantısını kurgularken
yardımcı öğeleri görüyoruz. Örneğin yola düşmüş ezilmiş kutu kola ve kahve
bardağı olaylar tekrar başından izlerken nasıl orada olduğuyla ilgili görseli
zenginleştirerek olasılıklar üzerinde izleyicinin de sorgulamasına olanak
tanır.
Çekirge:
Çekirge üzerine söylenen deyim; çekirge bir sıçrar iki sıçrar üçüncü de
yakalanır. Filmin başında ve sonunda bulunan çekirge görüntüsü aslında filmin
ana düşüncesini oluşturur.
Fener: Karanlığa olan korkusu
sebebiyle filmin başında delirmiş bir halde fener arayan Saskia’nın fenerini
birkaç bölüm sonrasında Lemorne’nin elinde olduğunu fark ediyoruz.
Eter ve mendil: Lemorne defalarca yapacağı
cinayetin aşamalarını gerçekleştirmek için bulunduğu eylemler içinde; eterle ve mendille olan hikâyesine
uzunca bir bölüm ayrılmıştır. Eterin etkisi, nasıl kullanacağı üzerinde
monologları, deneme yaparken başına gelen trajikomik hikâyesini de dahil
edilmiştir.
Anahtarlık ve Lemorne’nin
aile fotoğrafı: Lemorne’nin
Saskia’yı bir anahtarlıkla kandırdığını filmin sonunda anlıyoruz. Lemorne’nin
aile fotoğrafını gören Saskia’nın tehlike olmadığını sanıp araca binmesi
kaçınılmaz geleceğinin gerçekleşmesine sebep olmuştur.
Çakmak: Rex sigara içmemektedir. Saskia
sigarasını yakması için Rex’e çakmağı hediye etmiştir ve Rex zaman içinde
sigaraya başlamıştır. Hayatını toprak altında kaybederken de verdiği mücadelede
çakmağı kullanır.
4-Doğa: Sessiz, ağaçların yükseltilerin
bol olduğu bir mekânda film son buluyor. Rex’in yıllar geçse bile Saskia’nın
kayboluşuna cevap araması, Lemorne’nin düzenini bozmasına duyduğu rahatsızlığı
ortaya çıkartır. Rex’in televizyondaki söyleşisinde Saskia’nın gördüğü rüyayı
kendisinin de gördüğünü söylemesi ve yıllar sonra kayıp ilanları ile tekrar
ortaya çıkması; Lemorne’nin Rex’in de Saskia’nın akıbetine hazırlık yapmasına
sebep olur. Filmin finalinde doğa içinde Lemorne’nin bir gününde normal bir
aile tablosu çizer…
5-Zemin: Tabut içinde uyanan Rex’in
çaresizliğini gözler önüne seriyor. Saskia’nın yaşadığı korku ve paniğin
aynısını yaşarken, yazar bir noktada aslında Rex’in filmin başında Saskia’nın
korkusuna tepkisizliğinden dolayı adaleti kendi elleriyle sağlıyor. Ancak bir insan için bu konumda bulunmasının
insanlık dışı oluşunu da görüyoruz aynı zamanda. Rex’in Saskia’ya olan tutkusu,
bağlılığı ve gerçekleşen kayboluşun sebeplerini araştırmaktan asla
vazgeçmemesiyle Saskia’sına öbür dünya da kavuşmasıyla senelerce çektiği acının
son bulmasına sebep olur. Yazar, Rex için mutlu bir ölümü layık görmüştür.
Dizisel ve dizimsel çözümleme:
Korku
|
Soğukkanlılık
|
travma
|
Tepkisizlik
|
Güven
|
Güvensizlik
|
Karanlık
|
Aydınlık
|
Acımasızlık
|
Merhamet
|
Gerçek
|
Rüya
|
Merak
|
İlgisizlik
|
Ölüm
|
Yaşam
|
Başlangıç
|
Son
|
Neşe
|
Üzüntü- keder
|
İnanç
|
İnançsızlık
|
Heyecan
|
Donukluk
|
Sadakat
|
İhanet
|
Adalet
|
Adaletsizlik
|
Vazgeçme
|
Vazgeçmeme
|
Filmin çözümlenmesinde oluşturulan, bu çözümleme de verilmek
istenen mesajın öğelerini ortaya çıkarmaktadır. Filmde karakterler yaşadıkları
şeylere anlam veremezken izleyici bunun farkındadır. Çünkü onlar kendi hayatlarını,
şimdiyi yaşıyorlardır. İzleyici olaylar örüntüsünün parçalarını bir araya
getirerek olayı bütünlemeye çalışır. Filmdeki can alıcı vuruşlarda dehşete
kapılır ve olayları mantık içinde sorgulamaya ve anlamaya başlar… Gizlenmiş
olan bu duyguların bütününü izleyici de hisseder. Filmin akıcılığı, tansiyonunun
yüksek oluşu kurgusunun gücünden kaynaklanır. Farklı zaman aralıklarıyla
izleyici aktif olarak eserin içinde yaşıyormuş duygusunu tadarak filmin sonunu
büyük bir heyecanla bekler… Mağdur durumda kalan kahramanın olaylar arasında
bağ kurma çabasını izleyici de kurmaya çalışarak sonuca ulaşmaya çalışır.
Kodlar:
Filmde kullanılan başlıca kodlar, dizisel çözümlemede
belirttiğimiz göstergelerdir. Bu filmde her karakter kendi gerçekliğini
yaşamaktadır. Yazar, bu farklı pencerelerdeki olayları, çözümleme biçimi ile gerçeklikleri
izleyici tarafından kişilerin penceresinden sunar…
Metafor
ve metonomi kullanımı:
Lemome,
çocukluktan başladığı “beklenmeyeni yapma” güdüsünün altı iyi doldurulmuş. Bir
anlamda bu davranışının temelinin de, net ve kesin olarak belirlenmiş doğrular üzerinden
giden ve “tek tip” insan yaratmaya yönelmiş modernist bakışa bir tepki olduğu
bile söylenebilir. Aynı zamanda bir üniversite profesörü olan sosyopatımız,
bilim adamı kimliğinden de yararlanarak kendi duygusunu tatmin etmede tuhaf bir
yol tercih etmiş. Rex’ın Sasia’nın akibetini öğrenmek istemesinin çılgınlığıyla
yaşamını ortaya koyarak seçim yapmasıyla ile ilgili kısmın da bizzat
sosyopatımız Lemorne’nin planının bir parçası olduğunu söyleyebiliriz. Yani
sadece kendi “beklenmedik seçimler”i ile ilgilenmekle yetinmiyor. Bir anlamda
bunu başkalarının da yeri geldiğinde yapacağını, hatta insanın doğasında bunun
var olduğunu kanıtlamaya çalışıyor. Sadece bunun ortaya çıkabilmesi için
modernizmin koyduğu kimi duvarlardan sıyrılmak gerekiyor belki de Lemorne’ye
göre. Diğer taraftan Lemorne, tüm bunları, uzun bir zaman dilimine yayarak,
yakalanmamayı başarmasında da “normal” dünyada sahip olduğu konumdan fazlasıyla
faydalanıyor. Gücü elinde tutanın, her konuda avantajlı olduğunun altını çizen
bu bakışıyla filmin burjuvazi eleştirisine giden bir tarafı da var…
Yönetmen George Sluizer’in düşük tempolu
ama gerilimi hiç düşürmeyen anlatımı gerçekten mükemmel. Ayrıca film, olay daha
gerçekleşmeden Lemorne’yi de karşımıza çıkararak, bir anlamda tipik bir film
senaryosu yaklaşımı dışına çıkıyor. Lemorne’yi daha baştan görüyor, kim
olduğunu anlıyor ve öyküsünün Rex ve Saskia ile nasıl kesişeceğini merak
ediyoruz. Ayrıca malum olay öncesindeki motivasyonu ve hazırlıklarını
izliyoruz. Bunları merak ettirip seyirciye ardı ardına sürprizler sunmak yerine
daha zor olanı yapıp olayın psikolojik boyutuna seyircisini adapte etmeye
çalışıyor yönetmen.
Diğer yandan elbette bizim de Rex ile
birlikte ölesiye merak ettiğimiz bir final var. Ama bütün iş asla bu finalden
ibaret değil. Rex ve Saskia’nın çıktığı yolculuk ile başlanılan ve sürpriz sona
kadar bir sürü farklı mevzuda insanı düşünmeye iten bir yapı var ortada. Daha
başlarda Saskia’nın Rex’e rüyasını anlattığı sahne ve daha sonra Rex’in gördüğü
benzer rüyayla başlayan “merak” duygusu, gerilim dolu bir yolculuğun sonunda
ortaya çıkan sürpriz finalle sonlanıyor. Zaten öyküyü sürükleyen en önemli
duygulardan bir diğeri de merak. Zira Rex, Saskia’ya olan aşkından ve
özleminden öte sanki sırf bu “merak” duygusunu ortadan kaldırmak için bu işin
peşine düşüyor… Saskia’nın acı sonunu kendiside çaresiz bir biçimde yaşar.
Lemorne ise kendi sakin dingin hayatını bıraktığı yerden yaşamaya devam eder.