Edipo Re Filminin Greimas’ın Eyleyensel Örnekçesine Göre Çözümlenmesi

Burhan
0





1.Edipo Re Filminin Greimas’ın Eyleyensel Örnekçesine Göre Çözümlenmesi
Burada Pier Paolo Pasolini’nin Edipo Re adlı 1967 yapımı filmini özetlenecek ve ardından film eyleyensel örnekçeye göre çözümlenecektir. Pasolini Kral Oidipus adlı tragedyayı başına ve sonuna eklemeler yaparak filmi yeniden yorumlamıştır. Film bir tragedyanın filme çekilişi gibidir. Tragedyalardaki aşırı hisli, abartılı oyunculuğun aynısını bu filmdeki oyuncularda da görürüz. Pasolini, olay örgüsünü ve hikayenin özünü pek değiştirmeden kendi sinema anlayışı içine adapte etmiştir.

1.1.         Edipo Re Filminin Özeti
         Film Yunan kenti olan Thebes’yi gösteren bir işaretle başlar. Oidipus’un doğar. Oidipus’un annesiyle(Jocasta) bir ağaçlık kenarındayken bebeğine bakarken hem sevinir, hem endişelidir. Çünkü bebek doğmadan kahine gitmiştir ve kahin ona bebeğin babasını öldürüp annesiyle ensest bir ilişki yaşayacağını söylemiştir.
       Jocasta kendi ailesini ziyareti sırasında kocası Laius Oidipus’la beklemektedir. Küçük oğluna düşmanca bakan baba da kehaneti bildiği için onun kendisinin yerini alacağını, ve kadınına sahip olacağını düşünür. Bir gece partiye giden anne-baba döndüklerinde uyumak için yatağa girdiklerinde uyuyamaz, bu kehaneti düşünmektedir. Sonra gece Laius bebeğin yanına gelir ve onu ayaklarından tutarak sıkar. O gecenin gündüzünde Laius ve Jocaste uşaklarına çocuklarını vererek onu öldürmelerini ister. Uşak Oidipus’un el ve ayakları sıkıca bağlanmış ve bir çubuğa geçirilmiş şekilde omzunda tutmaktadır. Onu getirdiği yer ıssız, sıcak ve yılanların kuşların görüldüğü bir dağbaşıdır. Adam çocuğu yere bırakır ve mızrağıyla öldürecekken vazgeçer Oidipus’u orada bırakıp kaçar. Kaçarken de başka bir adam bebeğin sesini duyar o adamla da karşılaşırlar. Gelen adam bebeği alarak Corinth kralına götürür. Kral ve eşi bebeği büyük bir sevinçle karşılarlar ve geleceğin oğlu derler. Ayrıca kral ve eşi onu bulduklarında el ve ayakları bağlı olduğu için şişmiştir. Onlarda ona ‘şişmiş ayak’ anlamına gelen Oidipus adını verir.
        Oidipus büyüyüp yirmili yaşları geçtiğinde çocuklarla disk atarken hile yapar ve kazanır, buna sinirlenen çocuk ona kötü sözler söyler o an aldırmıyor gibi görünse de daha sonra gördüğü bir rüya üzerine çok üzülür. Ve ailesiyle konuşarak Delphi’deki Apollolu Bilgeyi ziyaret etmeye karar verir. Hemen yola koyulur. Bilgenin yanına geldiğinde insanlar ellerinde zeytin dalları ile beklemekte olduğunu görür. Sıra Oidipus’a gelir ve bilgenin karşısına gelir. Bilge kahin ona babasını öldüreceğini ve annesiyle ensest bir ilişki yaşayacağını söyler. Bu haberi alan Oidipus sürekli ağlar ve Corinth’e dönmez. Sonra kendini yollara vurur. Yolda bir yerde durur. Eğlence yapılan bir yerdir. Orda yiyip içtikten sonra kalkar ve giderken karşısında göğüs kısmı açık sadece alt tarafı kapalı şekilde bekleyen bir kadınla bir süre bakışırlar. Sonra o tekrar yola koyulur, Thebes’ye doğru. Yolda atlı bir arabada yolculuk eden birileriyle karşılaşır. Yol için kavga ederler. Oidipus oradaki herkesi öldürür, sadece uşak kaçar. Kehanet gerçekleşmeye başlamıştır Oedipus babasını öldürmüştür aslında. Yola devam eder. Yolda bir insan kafilesiyle karşılaşır. Burası Thebes’ dir ve insanlar çok perişandır. Oidipus orada birine neler olduğunu sorar. O da(Angelo) bunun neden olduğunu göstermeye başlar. Biraz ileride Teiresias(peygamber) la karşılaşırlar. Oidipus onun gibi birinin böylesi bir durumda nasıl şarkı söyleyip flüt çaldığını içinden geçirir. Sonrasında Angelo ile birlikte devam ederken bir sfenksin gelip tüm halkı korkuttuğunu söyler. Her şeyin kötüye gittiğini kimsenin onunla savaşmadığını söyler. Ayrıca bunu başarabilenin kraliçe(Jocasta) ile evleneceğini söyler. Oidipus sfenksin yanına gelir. Sfenks hayatında bir muammanın olduğunu ve ne olduğunu sorar. O da bilmek istemiyorum diyerek sfenkse saldırır ve onu çukuruna geri gönderir. Haberci Angelo bunu herkese duyurur ve Oidipus kral ilan edilir. Tüm halkın elinde zeytin dalları ve nar çiçekleri vardır, herkes mutludur. Gece boyu eğlence yapılır. Bu arada Oidipus, Jocasta yani annesi ile ilk gecesini geçirir. Artık annesinin kocası olmuştur. Bir zaman sonra şehir veba salgınından dolayı zor durumdadır ve krallarından yardım isterler. O da Creon’ u çözüm bulması için gönderir. Creon döner ve çözümün şehirdeki bir katilin şehri terk etmesi ya da öldürülmesi gerektiğini ancak bu şekilde kurtulacaklarını söyler. Oidipus da kendinden önceki kral Laius’un katilini bulmaya çalışır. Aslında aradığı kendisidir. Bu arada salgın ölüm getirmeye devam eder. Oidipus, Creon’un önerisiyle peygamber Teiresias ile konuşur. O da lanetli olan kişinin kendisi olduğunu söyler. Oidipus buna çok kızar Teiresias’ı itip durur. Sonra kral gelip karısıyla yani annesiyle birlikte olur. Ardından beraber dışarı çıkarlar ve orada Laius’u ve ondan olan çocuğunun kehanetini anlatır. Sonra birlikte eve gelirler. Oedipus eve geldiğinde yine annesiyle birlikteyken bağırmaya başlar ve karısı onu susturmaya çalışır.sonra eşine anne diyerek birlikte olmaya devam eder. Sonrasında Oidipus kendisini dağa bırakan ve alan uşakların ikisiyle de görüşür. Gerçek ortaya çıkar. Döndüğünde karısını yani annesinin kendini asmış olduğunu görür. Çığlıklar atarken karısına sarılır ve giysinin elinde kalır. Diz çökmüş bir halde hem karısı hem annesi olan Jocasta’ a bakan Oidipus giysinin üzerindeki iğneyi alarak gözlerine batırır. Artık karanlıkta olan kötü şeyleri ve olacakları görmeyeceğini söyler. o halde dışarı çıkar ve Angelo ona flüt verir. Artık Angelo ile birlikte flüt çalarak hayatın geçirir Thebe şehrinde, doğduğu yerde. Filmin ilk başladığı yerdedirler ve Oidipus’un şu sözleriyle film biter: ‘sonunda geldim işte yaşamın bitip ölümün başladığı yere… ’ .

1.2.Eyleyenler Oyuncular Eyleyensel İşlevler
Gönderen: Oidipus, eylemi belirleyen kişidir.
Nesne: Bilge kahinin kehaneti, eylemin konusudur.
Gönderilen: Oidipus, eylem onun için gerçekleşmiştir.
Özne: Oidipus, eylemi yapar.
Engelleyici: Oidipus’un anne ve babası çocuğu dağ başında ölüme terk ederek                    kehaneti engellemeye çalışıyor. Ayrıca Oidipus kendi kendinin engelleyicisi konumundadır.
Yardımcı: Thebes şehrindeki ve sonraki hayatında yanında olan Angelo. Ayrıca kahin ve kehaneti onun hem engelleyicisi hem de yardımcısıdır.

1.3.Edipo Re Filminin Anlatı Durumu
      Herhangi bir anlatının oluşması için de en azından bir başlangıç durumu (başlangıç durumu) ile bir sonuç durumu (bir başka durum sözcesi) ve bu iki durum arasındaki temel dönüşümü (edim sözcesi) gerçekleştirecek bir dönüştürücü öznenin varlığı gerekir. Burada anlatının başlangıç durumu eyletim öznesi olan Oidipus’un kahine gitmesi ve kendisiyle ilgili kehaneti öğrenmesidir. Filmde eyletim öznesi ile gönderen aynı kişidir, yani Oidipus’tur. Özne ve gönderen olan Oidipus kahinden kehaneti öğrendikten sonra anlatı başlar.
       Filmde, Oidipus’un kahine gitmesi ve kendisi ile ilgili kehaneti öğrenmesi ile başlangıç durumu gerçekleşir. Başlangıç durumunun sonuç durumuna ulaşması için temel dönüşümü sağlayacak olan evrelere göre filmi incelersek ;

·        1.Evre-Eyletim(Gönderme)

Herhangi bir anlatının ilk evresi olan eyletim, olaylar dizisinin oluşmaya başlama evresidir. Filmde Oidipus kahine gider ve kehaneti öğrenir. Bu kehanet temel dönüşümü sağlayarak olayın akışını yönlendirmiş ve Oidipus’u geçmişi ve geleceği arasında bırakmıştır. Burada aranılan özne, gönderen olan Oidipus’tur. Genel olarak yaptığı şeyleri kendi isteğiyle yapmıştır. Buradaki eyletim aşaması, gönderen(eyleten) ile özne(eyleyen) arasındaki ilişki yani Oidipus’un kendi kendisiyle ilişkisidir. Gönderen olan Oidipus, kaderindeki kehanetten kaçmak için elinden geleni yapar. Böylece Oidipus’un bu kaçışı eyletim evresini başlatmış olur.

·        2.Evre-Edinim(Yeterlilik, Güçlenme)

Burada Oidipus kehanetten kaçmak için ve gerçekleşmemesi için çalışır. Bunun için elinden geleni yapmaya çalışır. Bu evre,edinim(yeterlilik) olarak adlandırılmaktadır. Bu evrede artık gönderen olan Oidipus’un işlevi sona erer ve bundan sonraki aşama olan özne olan Oidipus’a odaklanır. Oidipus  kehanetin gerçek olmasını engellemek için ailesinden kaçar ve Thebes’ ye gelir. Aslında bir yandan kendini bu kehanetten uzaklaştırdığını düşünürken, bir yandan da kendini bu kehanetin tam ortasına çekmektedir. Bu onun temel dönüşümüdür.

·        3.Evre-Edim(Gösterme)

Oidipus kehanetten kaçmak için başka bir şehre gelir. yoldayken babasını öldürmüştür. Şehre gelip oradaki sorunu çözmesi onun annesiyle evlenmesine sebep olmuştur. Artık annesinin kocasıdır da. Bundan sonra artık ipler tamamen çözülmeye başlayacaktır. Teiresias’la konuşması onun hayatının değişmesine sebep olacaktır. Böylece yavaş yavaş dönüşümün sağlanacağı sonuca yaklaşılacaktır.

·        4.Evre-Yaptırım(Teyit Etme)

Bu evrede Oidipus’un yaptıkları ve yaşadıkları kendisi tarafından değerlendirilip gerçeğe ulaştığı görülür. Artık babasının katili ve annesinin kocası olduğu ortadadır. Oidipus bu gerçeği öğrenip eve döndüğünde karısının yani annesinin asılmış bedeni ile karşılaşır. Buna dayanamayan Oidipus annesinin giysisindeki iğneyi alarak kendi gözlerini şişleyerek kör eder. Aslında kaderinden kaçmaya çalışan Oidipus bir yandan da kendi kendini istemediği kaderine doğru hızla yaklaştırmıştır. Kaderinden kaçmaya çalışması aslında onun bu konuda başarısız olmasının en temel sebebidir. Ve bu başarısızlığın sonucunu da babasının katili, annesinin kocası ve kendisini de karanlık bir dünyaya hapsetmekle görür.

Sonuç
 
Sonuç olarak Edipo Re filminin anlatısını eyleyensel örnekçeye göre çözümlemiş ve diğer anlatı türlerinde olduğu gibi bir gönderenin, gönderilenin, öznenin, nesnenin, engelleyenin, yardım edenin olduğu ortaya çıkarılmıştır. Edipo Re filminin anlatı programının çıkarılması ile filmin derin anlamda daha içsel olarak ne anlatmak istediği ortaya çıkarılmıştır. Film derin ve içsel anlamda insanın kaderini değiştirmeye çalışsa da değiştiremeyeceği sadece yolunu değiştirebileceğini ya da uzatabileceği ortaya koyulmuştur. İnsan nereye giderse gitsin kaderini her zaman yaşayacaktır.


Yorum Gönder

0Yorumlar
Yorum Gönder (0)